Kötü Ekonomi Deneyi: Arjantin Dövizde Karaborsa ve Yükselen Enflasyonla Dikkat Çekiyor
Arjantin, ekonomik deneylerin hep kötüye gittiği bir ülke iken, 2000’li yılların başındaki krizden sonra yeniden başı belaya girer. Geçen hafta açıklanan enflasyon 3 haneli rakamlarla devam ederken, özellikle Türkiye’den bakıldığında ülkeden faiz veya döviz haberleri pek iç açıcı görünmüyor. Kapalıçarşı başlığı altında tartıştığımız çoklu kur veya faiz haberleri Arjantin’in de yabancı olmadığı bir durum. Arjantin’deki ekonomik deneye ve çoklu döviz kuru sistemine daha yakından bakalım.
Ramazan Bayramı’nın ilk günü olup piyasalar kapalıyken ilgililer dışında izlenmezken, piyasa ekranlarına bir haber düştü; Arjantin Merkez Bankası (BCRA), enflasyonun beklentileri aşması üzerine faiz oranını 300 baz puan daha artırdı.
Arjantin Merkez Bankası Banco Central de la República Argentina’nın BCRA açıklamasına göre, Leliq faiz oranı yüzde 78,00’den yüzde 81,00’e yükseltildi.
BCRA, bireyler için yeni taban olan 10 milyon pezoya kadar olan 30 günlük mevduat için oranı yüzde 78,00’den yüzde 81,00’e, kalan özel sektör mevduatı için yüzde 69,50’den yüzde 72,50’ye yükseltti.
Banka Mart ayı toplantısında da faiz oranlarını aynı seviyede artırmıştı.
Mart ayında Arjantin’de enflasyon, tarihinin en kötü kuraklığının da etkisiyle, eğitim-öğretim döngüsünün başlamasıyla piyasa beklentilerini aşarak son 20 yılın en yüksek aylık artışına ulaştı.
Mart ayında tüketici fiyatları bir önceki aya göre yüzde 7,7 arttı. Piyasa beklentisi artışın yüzde 7,1 olacağı yönündeydi. Geçen yılın aynı ayına göre fiyatlardaki artış oranı yüzde 104,3 oldu.
BCRA anketi bu yıl enflasyonun yüzde 110’a çıkacağını iddia ederken, JPMorgan yüzde 130’a çıkabileceğini belirtti.
Greg Iacurci’nin CNBC’deki Arjantin deneyimleri bize bu faiz artışının bir resmini çizerken, Kapalıçarşı’daki farklı kurlardan da biraz rahatsız olabiliriz.
Iacurci, geçen ay yayınladığı gözlemlerinde Arjantin gezisi sırasında yaşadığı ‘katlı döviz kurunu’ anlatıyor. Birden fazla döviz kuruna sahip olmayı ‘bir para biriminin değerinde anlaşamamak’ olarak yorumlayan Arjantin, 2022’de ülkedeki enflasyonun 30 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 95’e ulaşmasıyla yeniden hiperenflasyon bölgesine dönüyor.
Bu, Arjantinlilerin 1 yılda paralarının yaklaşık yarısını kaybettiği ve ‘peso tasarruflarının azaldığı’ anlamına geliyor. Arjantinliler de tasarrufları için ABD dolarını tercih ediyor.
Hükümet, bankalardan ayda 200 dolardan fazla alım yapılmasını kısıtlarken, daha fazlasını isteyenler için karaborsada ‘mavi dolar’ döviz kuru oluşturuluyor.
“Mavi dolar”, İspanyolca’da “mağara” anlamına gelen “cueva” ile işlem görüyor. İspanyolca’da “değişim” anlamına gelen “cambio” diye bağırarak “herkesin bildiği sırlar” olarak da nitelendirilen “cuevaları” davet etmek için kişiler de var.
Capital Economics’te kıdemli piyasa ekonomisti ve döviz uzmanı Jonathan Petersen, döviz kurlarının Arjantinliler arasında bir arz ve talep hikayesi olduğunu söylüyor. “Birden fazla döviz kurunu mali karışıklığın bir işareti olarak görüyor”.
Cuevas teknik olarak yasa dışı olsa da, hükümet onları görmezden geliyor gibi görünüyor. Arjantin’in ulusal borcunun çoğu ABD doları cinsindendir ve basit bir ifadeyle, hükümetin borcunu ödemek için her zaman bir dolar akışına ihtiyacı vardır.
Ekonomistler Arjantinlilerin bankalara ve finans kurumlarına güvenmediğini söylerken, hükümetin kriz dönemlerinde mevduatlara el koyduğu tarihin çok da uzak olmadığı biliniyor. 1982, 1989 ve 2001 deneyimlerinde, hükümet mevduatlara erişimi ya el koyuyor ya da kısıtlıyor.
Arjantinliler parayı ya da “yastığın altına” saklamayı severler. Cazip gözaltında, bazı düşük gelirli Arjantinliler maaş çeklerinin bir kısmını “bir palet tuğla” satın almak için kullanıyor. “daha iyi zenginliğin evini” tuğla tuğla inşa edebiliyorlar.
Döviz kurlarındaki farklılıklar ve Arjantin’deki güvensizlik gibi nedenlerle ‘nakit kraldır’.
Turistler için de yasal olan BCRA’nın kasım ayında verdiği ‘Dollar MEP’ yani ‘Yabancı turist doları’ kredi kartı işlemlerinde geçerli.
Mart ayının başında, resmi dolar kuru 200 pezoda işlem görüyordu, cuevas neredeyse iki katına çıktı ve Dólar MEP 376 Arjantin pesosunda işlem görüyordu.
Arjantinlilerin karaborsayı kullanmasına verilen değer ekonomik bir döngü haline geliyor ve Iacurci buna “acımasız ironi” diyor. Ülkedeki zor durum pezoyu dolara çevirmek için karaborsaya yönelmelerine neden olurken, aynı zamanda hiperenflasyonu da tetikliyor.
Arjantin’deki son durumu inceleyen uzmanlar,
Kronik enflasyona dikkat çekiyor.
Yakın geçmiş için “@e507” değerlendirmesi,
Bir “deja vu” ölçüsü gibi geliyor.
2019’da paylaştığı bu görsele atıfta bulunan şu sözler dikkat çekiyor: “Düşük olanı ihracatçılar, yüksek olanı ithalatçı ve tüketiciler kullanıyor. Arbitraj yapan tek kurum devlet 🙂 Amacı malum: dış borcu ödeyemiyorlar ve ciddi kaynaklara ihtiyaçları var.” Yine “dış güçler” lehçesinde -import sıkıştırması- ile sonuçlanacak…”
Mevcut gönderiye yapılan yorumlar daha da farklı.
Akıllara bir endişe ve soru işareti yerleşirken,
Arjantin’in ünlü First Lady’si Eva Peron’a adanan “Benim İçin Ağlama Arjantin” müziği ironik bir hal alıyor.
Kara delik gibi
Bir zaman-uzay bükülmesi var.
Bu deney ve benzerlikler hakkında yorumlarınız nelerdir?
